فاطمه مقدم – خبرنگار شهر مردم، در فرهنگ ایرانی‌ها، جز بهار، زمستان نیز با جشن آغاز می‌شود. یلدا آیینی ملی است که سال‌ها سینه‌به‌سینه گشته و از دل آن، قصه و دعا و شاهنامه‌خوانی و خنده بیرون آمده است. یلدا در روزگاری نه‌چندان دور، در هر گوشه ایران شکل خودش را داشت؛ خوراکی‌ها فرق می‌کرد، رسم‌ها رنگ محلی داشت، اما یک چیز مشترک بود: «دور هم نشستن» خانواده‌ها کنار هم می‌ماندند تا شب بگذرد و صبحِ بلندتر از راه برسد. زنده نگه داشتن رسم صله‌رحم نیز جانِ یلدا بود و بالاخره یلدا یعنی امید؛ یعنی اینکه تاریکی هرچقدر هم طولانی باشد، آخرش تمام می‌شود.

شب یلدا، روزگاری فرصتی برای با هم بودن بود، اما امروز شکل و معنا تغییر کرده است. جز کسانی که زیر بار مشکلات اقتصادی خم شده‌اند و هر شب‌شان بلندترین شبِ نداری است و یلدا برایشان معنایی جز خرج اضافی ندارد، حتی در میان طبقه‌ای از مردم که هنوز دست‌شان به دهان‌شان می‌رسد، شکل یلدا عوض شده است. سنت‌های محلی کنار رفته و جای‌شان را تشریفات تازه گرفته است؛ تشریفاتی که بیشتر به درد خودنمایی می‌خورند تا با هم بودن!

حالا دیگر زندگی‌ها در قاب شیشه‌ای موبایل تعریف می‌شود و آیین‌ها نیز آرام‌آرام تغییر شکل می‌دهند. برای یلدا «تم» تعیین می‌شود، هر سفره رنگی دارد و در نهایت، سفره و تزییناتی که زمانی بخشی از ماجرا بود، حالا به اصل ماجرا تبدیل شده‌اند. یلدا بیش از آنکه شب با هم بودن باشد، به شب عکس گرفتن و نمایش دادن تبدیل شده است.

از سفره‌های ساده تا یلدای لاکچری

سبک برگزاری یلدای لاکچری سلبریتی‌ها نیز وجود دارد؛ سبکی که با جشن‌هایی در تالارهای مجلل، لباس‌های میلیونی، آرایش‌های سنگین، گروه موسیقی و میزهایی پر از میوه، شیرینی و شکلات تعریف می‌شود. در سال‌هایی که وضع معیشت مردم هنوز بحرانی نشده بود، عکس‌های این جشن‌ها در فضای مجازی می‌چرخید و پوسته براق و پرزرق‌وبرق یلدای پولدارها دل بعضی‌ها را آب می‌انداخت. اما امروز با گسترش فقر، نمایش زندگی لاکچری بیش از آنکه حسرت بسازد، با واکنش‌های منفی روبه‌روست و دیگر عکس‌ها به راحتی در فضای مجازی منتشر نمی‌شوند.

نوع دیگر برگزاری یلدا، مهمانی‌های دوستانه جوان‌هاست؛ پارتی‌هایی که یلدا فقط بهانه‌ای برای دورهمی است. در این پارتی‌ها، موسیقی و خوراکی و نوشیدنی‌هایی سرو می‌شود که هیچ نسبتی با سنت یلدا و شب چله ندارند و در همان قالب مهمانی‌های امروزی برگزار می‌شوند.

در خانواده‌های کم‌درآمد نیز یلدا هنوز خانوادگی است، اما سفره‌ها کوچک‌تر شده‌اند. پفک و پاپ‌کورن جای آجیل را گرفته، تخمه هست، هندوانه که در روزهای نزدیک به یلدا قیمتش چند برابر می‌شود، گاهی حذف می‌شود. با این‌همه، نمایش خوشی در فضای مجازی اینجا هم ادامه دارد؛ مهمان‌ها در گوشه‌ای خوش‌رنگ‌ولعاب از خانه می‌ایستند، سلفی می‌گیرند، لبخند می‌زنند و زیر عکس می‌نویسند: «یلدای به‌یادماندنی با عزیزان».

آن‌هایی هم که دست‌شان می‌رسد، سفره‌ای خوش‌رنگ می‌چینند؛ کیک و ژله به شکل هندوانه، فقط برای عکس. در این میان، اصل ماجرا گم می‌شود: امیدی که از کنار هم بودن می‌آمد.

در گذشته، یلدا فقط خوردن نبود؛ دعا بود، قصه بود، شاهنامه‌خوانی بود. بزرگ‌ترها حرف می‌زدند و بچه‌ها گوش می‌دادند. شب‌نشینی معنا داشت و وقت به بهترین شکل می‌گذشت. حالا اما غفلت از همین کارکردها، آیین‌ها را به پوسته‌ای بیش‌تر بر جا نگذاشته است. نکته آن است که اگر یلدا فقط به یک نمایش تبدیل شود، نسل‌های بعد چیزی از معنای واقعی آن نخواهند دانست…

هم‌سفرگی؛ حلقه گمشده یلدای کهن 

در گفت‌وگو با «علی یزدانی»، باستان‌شناس و پژوهشگر حوزه‌ی اسطوره، پرسیدیم چرا یلدا از یک دورهمی ساده‌ی‌ خانوادگی به مراسمی نمایشی بدل شده و چه چیزی را در این مسیر از دست داده‌ایم.

یزدانی با اشاره به اینکه بازسازی آیین‌هایی مانند شب یلدا و زنده نگه داشتن ذائقه‌ی فرهنگی نهفته در آن‌ها، جز با اجرای بخش‌های اساسی از یک آیین دیرینه ممکن نیست، گفت: جامعه‌ی ایران در گذشته جامعه‌ای کشاورزی بوده و شب یلدا جشن پایان سال زراعی به شمار می‌آمد. مردم با دور هم نشستن، پایان یک سال کاری را جشن می‌گرفتند. مهم‌ترین عنصر این جشن، سنت هم‌سفرگی بود؛ چیزی که امروز حلقه‌ی گمشده‌ی یلدای معاصر است. در این شب، خانواده‌ها هرچه در طول سال ذخیره کرده بودند، از میوه و آجیل گرفته تا هندوانه و کدوحلوایی را به‌عنوان شب‌چره‌ی یلدا روی سفره می‌گذاشتند و همه از آن می‌خوردند. این رسم کاملاً ریشه در زندگی کشاورزی داشت.

یزدانی افزود: دلیل برگزاری آیین همنشینی و هم‌سفرگی این بود که انسان‌ها هنگام ترس، اگر کنار هم باشند، احساس امنیت بیشتری می‌کنند. در باور ایرانیان باستان، یلدا شب نحسی بود و مردم به امید زایش خورشید در بامداد روز بعد گرد هم می‌آمدند تا این شب ترسناک را شانه‌به‌شانه هم به صبح برسانند.

وی ادامه داد: ارتباط با ارواح درگذشتگان بخش مهمی از آیین یلداست. ایرانیان باور داشتند که در شب‌های مقدسی مانند یلدا، سده و نوروز، روان درگذشتگان به خانه‌ها سر می‌زنند. به همین دلیل، خانه‌ها را تمیز می‌کردند، سفره می‌انداختند، خوراکی‌های مخصوص می‌گذاشتند و لباس نو می‌پوشیدند تا میزبان شایسته‌ای باشند.

یزدانی گفت: رسم فال گرفتن نیز از همین باور می‌آید؛ فال حافظ قرار بود از آینده خبر دهد و نماد روان نیاکان بود که پیامی از آینده منتقل می‌کرد.

وی افزود: یکی دیگر از سنت‌های شب یلدا، اطعام گروهی بود؛ خویشاوندان و همسایگان نزدیک دور هم جمع می‌شدند تا بر یک سفره غذا بخورند و درباره‌ی امید و زایش سخن بگویند. نکته‌ی جالب دیگر درباره‌ی شب‌چره‌ها و خوراکی‌های یلدا این است که جز قرمز بودن میوه‌ها که نشانه آتش است، پردانه بودن، آن‌ها نیز اهمیت دارد؛ چون ایرانیان به جادوی سرایت اعتقاد داشتند و می‌گفتند خوردن میوه‌های پردانه‌ای چون هندوانه، انار و کدوحلوایی برکت و روزی زیادی به زندگی می‌آورد.

یلدا در تاریخ؛ از آیین کشاورزی تا عصر شتاب 

یزدانی با اشاره به اینکه در دوره‌ی صفوی، بسیاری از جشن‌های ایرانی به حاشیه رانده شدند، گفت: دلیل اصلی تغییرات را باید در گذار ناموفق از سنت به مدرنیته جست‌وجو کرد. شیفتگی به فرهنگ اروپایی و تأثیرپذیری از آن باعث شد بسیاری از ریشه‌های فرهنگی فراموش شوند. از سوی دیگر، حساسیت‌های مذهبی افراطی در دوره‌ی صفوی نقش مهمی در کمرنگ شدن آیین‌های کهن داشت. حکمرانان صفوی با ترویج عزاداری به‌عنوان راه رستگاری، بسیاری از جشن‌های ایرانی ـ که حدود ۱۲ جشن در سال بودند ـ را به مراسمی پنهانی و تدریجاً فراموش‌شده تبدیل کردند.

یزدانی افزود: در اروپا آموزش سنت‌ها در نظام آموزشی جا افتاده، اما در ایران جایگاه مشخصی ندارند. حتی آنجا که آموزگاران به آن می‌پردازند، معمولاً آگاهی دقیقی از ریشه و معنا ندارند و همین باعث انتقال نادرست سنت‌ها شده است. برای نمونه، پریدن از روی آتش در چهارشنبه‌سوری با آیین زرتشتی در تعارض است، چون در باور زرتشتی، پریدن از روی آتش ناپسند بوده است.

او ادامه داد: گذشتگان چون درگیر شتاب زندگی نبودند، فرصت زیادی برای اجرای مناسک داشتند. اما امروز، زمان محدود شده و انسان معاصر که با کمبود وقت روبه‌روست، تمایلی به صرف زمان برای آیین‌ها ندارد. بحران زمان یکی از آفت‌های بزرگ انسان عصر شتاب است که فرصت شناخت فرهنگ را می‌گیرد. از این‌رو، فرهنگ باید آهسته و در طول دوران رشد به انسان منتقل شود.

یزدانی همچنین گفت: در شهرهای بزرگ، بسیاری از افراد اجرای سنت‌ها را نوعی کسر شأن می‌دانند، به‌ویژه جوانان که تصور می‌کنند برای مدرن بودن باید رفتارهای سنتی را کنار گذاشت؛ درحالی‌که همین نگرش آن‌ها را از ریشه‌های فرهنگی دور می‌کند.

او افزود: در نتیجه‌ی این شرایط، نگاه ما به سنت‌ها فقیر و سطحی شده است. این سطحی‌نگری، همراه با هجوم فناوری‌هایی که ریشه در فرهنگ ما ندارند، تعادل فرهنگی جامعه را بر هم زده است. گسترش رسانه‌های مجازی نیز با تقویت روحیه‌ی خودشیفتگی، ما را از معنای اصیل آیین‌هایی چون یلدا دور کرده و فرهنگ نمایش‌محور و سلبریتی‌زدگی را جای مفاهیم اصیل نشانده است؛ شبی که روزگاری حامل مفاهیم عمیق فرهنگی و هویتی بود.

هزینه‌های خوراکی‌های شب یلدا پس از چله پی‌درپی گرانی!

ایرانیان هر ساله در آخرین شب پاییز سفره‌ی‌ رنگینی پهن می‌کنند که خوراکی‌های مختلف از آجیل و شیرینی تا میوه‌هایی مثل انار و هندوانه در آن دیده می‌شود. افزایش سرسام‌آور قیمت میوه، خشکبار و شیرینی باعث شده هزینه‌ای که پیش‌تر بخشی از جشن و شادی بود، اکنون به چالشی جدی برای خانوارها تبدیل شود. اما با گرانی اخیر، امسال هزینه این سفره چقدر است؟

ریزش ۳۰ درصدی مشتریان قنادی‌های شیراز 

قیمت کیک‌های شب یلدا از کیلویی ۴۵۰ هزار تومان شروع می‌شود

احمدرضا جوکار، عضو هیأت‌مدیره اتحادیه قنادان و یوخه‌پزان شیراز در گفت‌وگو با «شهر مردم» گفت: با کوچک‌تر شدن سفره‌ی‌ مردم و افزایش نرخ مواد اولیه مانند لبنیات و مغزیجات، شیرینی به کالایی لوکس تبدیل شده است. حتی در مناسبت‌هایی مانند عقد و عروسی، مردم فقط به تعداد مهمان‌ها خرید می‌کنند و در شب یلدا نیز همین رفتار را دارند.

او افزود: قیمت شیرینی در قنادی‌های شیراز برای شب یلدا به شرح زیر است: شیرینی‌تر و خامه‌ای از ۳۳۰ هزار تومان آغاز می‌شود، شیرینی دانمارکی ۳۲۰ هزار تومان، پاپیونی ۴۰۰ هزار تومان و کیک هویج کیلویی ۴۵۰ هزار تومان است. کیک‌های یلدایی یخچالی نیز از کیلویی ۴۰۰ تا ۵۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.

وی با اشاره به ریزش ۳۰ درصدی مشتریان افزود: قیمت مواد اولیه به شدت افزایش یافته است؛ مثلاً مغز گردو از کیلویی ۶۰۰ هزار به یک میلیون و صد هزار، و خلال پسته از ۷۰۰ هزار به سه میلیون و ۶۰۰ هزار تومان رسیده است. به همین دلیل، شیرینی به کالایی لوکس تبدیل شده و مردم معمولاً تنها به اندازه مهمان خرید می‌کنند. با این حال، شیرینی هنوز نسبت به سایر اقلام شب یلدا گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه است.

او در پایان گفت: همکاران ما تلاش دارند تا افزایش قیمت را حداقلی نگه دارند تا مردم بتوانند شیرینی به خانه ببرند. نظارت‌ها نیز به طور مستمر از سوی اتحادیه، اتاق اصناف و تعزیرات ادامه دارد.

*چیدن سبد میوه یلدایی با میوه‌هایی ۵۰ درصد گران‌تر از پارسال 

فرزاد رضایی، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و تره‌بار شیراز در گفت‌وگو با «شهر مردم» گفت: قیمت میوه نسبت به سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.

هندوانه کیلویی ۳۰ تا ۴۲ هزار تومان، انار مرغوب بین ۸۰ تا ۱۹۰ هزار تومان، خرمالوی قصردشتی ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان، خرمالوی سیبی ممتاز ۱۷۰ تا ۱۹۰ هزار تومان عرضه می‌شود.

او افزود: هر کیلو پرتقال مرغوب هاملین حدود ۷۰ تا ۷۵ هزار تومان است. موز مرغوب بین ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار، موز هندی ۱۰۰ تا ۱۳۰ هزار، موز فیلیپینی ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار و موز اکوادوری حدود ۱۶۰ هزار تومان قیمت دارد. نارنگی شمالی مرغوب نیز بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان در بازار عرضه می‌شود.

رضایی گفت: به دلیل رکود بازار و کاهش قدرت خرید، فروش واحدهای صنفی حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. تعداد مشتریان کم نشده، اما میزان خرید آن‌ها پایین آمده و بسیاری از واحدها از سود قانونی ۳۰ درصدی خود گذشت کرده‌اند تا میوه را ارزان‌تر بفروشند.

او افزود: حدود ۳۰ واحد صنفی در شیراز به‌صورت داوطلبانه اقدام به فروش میوه با تخفیف ویژه کرده‌اند تا خرید برای مردم آسان‌تر شود. تا شب یلدا، بازرسی‌ها برای کنترل قیمت‌ها تشدید می‌شود.

* آجیل یلدایی از کیلویی ۸۸۰ هزار تومان به بالا 

حسن پورقادری، رئیس اتحادیه توزیع‌کنندگان و عمده‌فروشان مواد غذایی و خشکبار، گفت: آجیل شب یلدا با بهترین کیفیت، همراه با باسلوق، از کیلویی یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان آغاز می‌شود.

او افزود: انواع آجیل معمولی بسته به کیفیت، بین ۶۸۰ تا ۸۸۰ هزار تومان عرضه می‌شوند. آجیل چهار رقم مرغوب شامل پسته اکبری، مغز بادام، تخمه کدو و تخمه ژاپنی بین یک میلیون و صد تا یک میلیون و ۳۸۰ هزار تومان متغیر است. آجیل شیرین نیز با قیمت یک میلیون و صد تا یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان در واحدهای صنفی شیراز عرضه می‌شود.