فرخنده آشوری – شهر مردم
در شهر که قدم بزنید به ویژه در پارک‌های شهر، تعداد زیادی جوان و نوجوان را در حال سیگار کشیدن، مشاهده می کنید، سیگارهایی که بوی خاصی شبیه یک گیاه نسبتا بد بو را دارد، ممکن است شما در آن دسته آدم‌هایی قرار گرفته باشید، که با این بو، آشنا باشید و بدانید که آنها در حال مصرف ماده مخدر گل هستند و یا بدون هیچ اطلاعی، صرفا شاکی از آن بوی بد، از کنارشان رد شوید.
مصرف این ماده مخدر، دیگر مختص پسران نیست و در بین دخترهای با سن پایین، شیوع پیدا کرده است، کافی است که ساعات تعطیلی دانشگاه ها و مدارس، از کنار جمع های دانشجویی و دانش آموزی، رد شوید تا عمق فاجعه را دریابید.

⚫ حس خفن بودن و ایجاد اعتماد به نفس کاذب از دلایل مصرف «گل»
سارینا، ۱۶ ساله است، در جمع دوستانش، چند نفری به قول خودش گل می زنند و مثل خیلی از دیگر نوجوانان، معتقد است قرار گرفتن در چنین جمع ‌هایی، خطرناک نیست و تا زمانی که خودش نخواهد، دنبال مصرف چنین چیزهایی نمی‌رود و دوستانش بر او تاثیر نمی‌گذارند و می‌گوید: بیشتر پسرهایی که سراغ مصرف گل می روند، می خواهند ثابت کنند که بزرگ شدند و خفن هستند، ولی علت مصرف گل در دخترها، متفاوت است، معمولا برای کنجکاوی، جلب توجه و یا فرار از یک اتفاق بد، سیگار و گل می‌کشند.
عاطفه، در ادامه حرف‌های دوستش می‌گوید: من چند باری مصرف کردم، ولی ادامه ندادم، اینطور بگویم که ادامه ندادنش، خیلی کار سختی است، بخاطر تجربه مصرفی که دارد و اینکه ذهن، وارد فضایی می شود که انگار ارتباطی با دنیا نداری و شاید همین حس، سبب اعتیاد می‌شود.
او، ادامه می‌دهد: مصرف گل، تمرکز را کامل از بین می‌برد، تو نمی‌توانی درس بخوانی، حرف های دیگران را درست متوجه نمی‌شوی و روند یادگیری کند می‌شود و حتی فرد ممکن است، ترک تحصیل کند و نتیجه ای جز افسردگی ندارد.

⚫ والدین علائم هشداری و اجتماعی مصرف «گل» در فرزندانشان را جدی بگیرند
سرهنگ حمید افرامن، سرپرست معاونت اجتماعی پلیس فارس، با ارائه توضیحاتی در مورد ماده مخدر گل که یکی از مشتقات ماری جوانا محسوب می‌شود، به ما می‌گوید: تبلیغات اشتباه در مورد ماده مخدر گل، سبب شده تا خانواده‌ها و جوانان در مورد آن، احساس خطر کمتری کنند، در صورتی که یکی از خطرناک‌ترین مواد مخدر محسوب می‌شود و عوارض جبران ناپذیری دارد.
وی، می‌افزاید: باور غلط بر عدم اعتیادآور بودن این ماده مخدر، تبلیغات زیاد در مورد شادی آفرین بودن آن، سبب شیوع آن در بین نوجوانان و جوانان شده است، در صورتی که گل، دارای عوارض کوتاه مدت و بلند مدت زیادی است که می‌توان به تاثیر روی سیستم عصبی، ایجاد اختلال در تکلم افراد، کاهش شدید تمرکز، پرخاشگری یا افسردگی، خشکی دهان و قرمزی چشم، هذیان‌گویی، انزواطلبی، پایین آمدن آستانه تحمل و غیره اشاره کرد.
افرامن، خطااب به خانواده تأکید می کند: مشاهده این علائم در فرزندان خود را جدی بگیرید و حساس شوید، بر روی گروه همسالان فرزندان خود، به شیوه صحیح نظارت داشته باشید و اطلاعات خود در مورد مخدرها و علائم هشداری را زیاد کنید، در مورد جرم انگاری همراه داشتن مخدرها، مطالعه کنند تا در این زمینه، دچار مشکلات حقوقی نشوند چرا که همراه داشتن ماده مخدر گل، جرم است و در صورت مشاهده، با آن برخورد انتظامی قضایی می شود.

⚫ بیشتر مصرف‌کنندگان گل فکر می کنند حشیش خطرناک‌تر است
رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد، در خصوص علل فردی و اجتماعی مصرف گل می‌گوید: در رابطه با سبب‌شناسی مصرف مواد، می‌توان حداقل به دو گروه از عوامل در سطوح فردی و اجتماعی، اشاره کرد. برای مثال وقتی استرس در سطح فردی و اجتماعی بالا باشد، سوء مصرف مواد، بالا می‌رود ، حال چه این استرس ناشی از شرایط اجتماعی و اقتصادی، نظیر تورم، فقر، گرانی، اختلاف طبقاتی و مسائلی از این دست باشد، چه در سطح فردی، نظیر اختلافات خانوادگی و محیط خانوادگی آشفته باشد، حداقل گروهی از افراد، برای مدیریت استرس خود، به مصرف مواد روی می‌آورند. از طرف دیگر، باید به ابعاد دیگر مساله نیز توجه کرد؛ ابعادی نظیر در دسترس بودن گل، در قیاس با سایر مواد و اختلاف قیمت قابل توجه آن‌ها نسبت به گل و البته متاسفانه قیمت بسیاری از مواد دیگر، به میزانی است که هر فردی از هر طبقه و قشری می‌تواند آن را تامین کند. مساله دیگر، توجیهی است که مصرف‌کنندگان برای مصرف گل می‌آورند. نظیر اینکه اگر مشکل دارد، چرا در فلان کشور و فلان ایالت آزاد است؟ یا باورهایی از این دست که گل، ماده مخدر نیست.
وی، می‌افزاید: نبود اطلاعات کافی، یک مشکل جدی در بین جوانان مصرف‌کننده است. برای مثال، بارها برای من پیش آمده که وقتی از فردی که گل مصرف می‌کند، می‌پرسم حشیش را هم مصرف کرده است یا خیر، می‌گوید خیر. حشیش، چیز خیلی بدی است.
در واقع، آن جوان، نمی‌خواهد قبول کند که ماده موثره گل، حشیش و ماری جوانا، مثل هم است و حتی گل، ماده موثره بسیار بالاتری نسبت به حشیش دارد.
دادفر، درباره نقش سیستم عرضه در ترویج مصرف گل، توضیح می‌دهد: سیستم عرضه، زیرکی‌ها و ابزار بازاریابی خودش را دارد. از نام‌گذاری این ماده با عنوان گل گرفته تا ایجاد باورهای غلط، نظیر اعتیادآور نبودن گل. این درست همان کاری است که در مورد «کراک» انجام شد. عرضه‌کنندگان «هروئین»، زمانی که متوجه شدند، این ماده بدنام شده، فرم کریستالیزه آن را با نام کراک، وارد بازار و حتی به عنوان ماده‌ای برای ترک هروئین معرفی کردند. سال‌ها، طول کشید تا مصرف‌کننده متوجه شود که این همان هروئین است با خلوص و آسیب بالاتر؛ اتفاقی که در حال حاضر، برای «سورچه» افتاده است و مجددا هروئین را در فرم کریستال، وارد بازار کرده‌اند.

⚫ تبلیغات اشتباه؛ هم در مورد مصرف، هم در مورد سوءمصرف
رادفر، درباره عملکرد سیستم مقابله با عرضه ماده گل، می‌گوید: از طرفی باید به نحوه کار سیستم مقابله با عرضه هم توجه کرد. این سیستم، اطلاعات غلط می‌دهد. برای مثال، برخی از پوسترهایی که از سوی ارگان‌های رسمی کشور در این زمینه منتشر شده، کاملا اشتباه هستند؛ پوسترهایی با شعار «مصرف یک بار گل معادل اعتیاد در تمام عمر است» یا «گل هرگز درمان ندارد»؛ اینها عملا ضدتبلیغ است و ته‌مانده باور جوانان، به اطلاعات مراجع رسمی را نیز از بین می‌برد. در حوزه درمان، باید دید چه اتفاقی افتاده است. می‌توان از خود وزارت بهداشت، این سوال را پرسید که در ۱۰ یا ۱۵ سال گذشته که گل به عنوان یکی از سه ماده اصلی مصرف در کشور شناخته شد، چند کارگاه درمان برای درمانگران، گذاشته است؟ یا چند صفحه اطلاعات درست به درمانگران داده است تا به مراجعان خود، منتقل کنند. این اقدامات، نه بودجه آنچنانی می‌خواهد، نه پیچیدگی زیادی دارد، فقط باید دغدغه مسئولان مربوطه باشد تا اقدام کنند.

⚫ شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه دلایل مصرف «گل»
محمدصادق شیرازی، پزشک درمانگر اعتیاد، نیز در این باره می‌گوید: گل، یکی از زیرمجموعه‌های ماری‌جوانا است که به شکل تدخینی و خوراکی، مصرف می‌شود. مصرف این ماده، می‌تواند علت‌های مختلف درونی و بیرونی داشته باشد. از جمله دلایل بیرونی، شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است. برای مثال، وقتی شرایط اقتصادی، در وضعیتی مطلوب نباشد و هر دو والد مجبور به کار در بیرون از خانه باشند و نتوانند نقش‌های خانوادگی خود را به خوبی، ایفا کنند، در چنین شرایطی، زمینه برای سوق یافتن فرزندان به سمت مواد مخدر، فراهم می‌شود. حتی می‌توان گفت «تروماهای اجتماعی» هم در سوق یافتن افراد به سمت گل و یا هر نوع مواد مخدر دیگر، نقش دارند. یعنی وقتی جامعه دچار یک سری تنش‌هایی می‌شود، مصرف مواد در بین افراد، بیشتر می‌شود.
شیرازی درباره اعتیاد به مخدر و روانگردان‌ها از جمله گل، بیان می کند: یکی از مهمترین کارهایی که برای کنترل مصرف مواد مخدر، می‌توان انجام داد، پیشگیری است. نتایج تحقیقات، حاکی از این است که ۸ درصد از افرادی که دارو یا مواد غیرقانونی استفاده می‌کنند، در سنین ۱۴-۱۵ سال هستند. ۱۱ درصد ۱۶ تا ۱۸ ساله،۱۰ درصد در سنین ۱۸ تا ۲۰ سال و ۵ درصد در سنین ۲۱ تا ۲۵ سال هستند، بنابراین، بیشترین میزان مصرف مواد در سنین زیر ۲۶ سال اتفاق می‌افتد. به عبارتی، ۳۰ تا ۳۵ درصد از افراد مصرف‌کننده، در سنین بین ۱۴ تا ۲۶ سال هستند که سن خاص و حساسی است. از این رو، بسیاری از برنامه‌های ما هم باید مختص به این سنین باشد. در حالی که واقعیت، غیر از این است.
او، ادامه می دهد: اصولا در سطح دنیا، برنامه‌های پیشگیری از بقیه برنامه‌ها، عقب می‌افتد. این در حالی است که باید یک برنامه‌ریزی طولانی مدت با راهبردهای متنوع، وجود داشته باشد که هم خود فرد و هم جامعه را در بر بگیرد. از طرفی، ارگان‌های مختلف در این زمینه، یکپارچه عمل نمی‌کنند و عملکرد بسیار ضعیفی دارند. برای مثال، بسیاری از برنامه‌های پیشگیری که لازم است از طریق آموزش و پرورش صورت بگیرد، اجرا نمی‌شود، زیرا ورود به سیستم آموزش و پرورش، بسیار دشوار است. همچنین، دولت‌ها باید بودجه بسیار زیادی داشته باشند و تلاش بسیاری در این زمینه، انجام دهند که معمولا اکثر کارهای آن‌ها، به دلیل عمر کوتاه‌مدت‌شان، به سرانجام نمی‌رسد. به صورت منطقه‌ای هم نمی‌توان در خصوص مصرف مواد مخدر، پیشگیری انجام داد، زیرا بسیاری از کارها و فعالیت‌ها در برنامه‌ها دیده نمی‌شوند، به علاوه، اگرچه امروزه استفاده از فضای مجازی رشد و گسترش یافته، اما چنین امکانی هنوز برای درمانگران فراهم نشده تا به مدد این رسانه‌ها، به بیماران دست یابند و اطلاع‌رسانی و آموزش خود را از این طریق در اختیارشان، قرار دهند.

⚫ نقش شبکه های اجتماعی در رونق یافتن مصرف «گل»
شیرازی، البته به نقش شبکه‌های مجازی در رونق یافتن بازار ماده گل، اشاره کرده و می‌گوید: مهمترین علت مصرف مواد، خود مواد است؛ یعنی در دسترس بودن مواد. آمار و اطلاعات کشفیات ستاد مبارزه با مواد مخدر، حاکی از این است که امروزه بذرهای این ماده، در مزارع در حال کشت است و این یعنی افزایش سهولت دسترسی به این مواد. یکی از بازارهای فروش بدون مرز، همین شبکه‌های مجازی هستند.
وی، می‌افزاید: محدودیت‌ها جهت استفاده از فضای مجازی، همیشه برای درمانگران بوده و نه برای جوانان. نمی‌گویم بستر استفاده نوجوانان و جوانان از فضای مجازی محدود شود، بلکه می‌گویم باید امکان حمایت کافی از درمانگران برای آموزش و اطلاع‌رسانی، فراهم شود.

⚫ مهارت پیشگیری و درمان اعتیاد باید همه جانبه و در تمام سطوح جامعه باشد
رادفر، پژوهشگر اعتیاد، به راهکارهایی در زمینه جلوگیری از گسترش اعتیاد اشاره کرده و می‌گوید: نحوه پیشگیری از انواع مواد، با هم تفاوتی ندارد. به عبارتی مبانی پیشگیری، ثابت است و مجموعه‌ای از چند استراتژی است که باید با هم به کار روند؛ مانند راهبرد اطلاع‌رسانی، راهبرد آموزشی، راهبرد ارائه فعالیت‌های جایگزین، راهبردهای آموزش مهارت‌های زندگی و شناسایی زودهنگام بیماران.
وی، ادامه می‌دهد: برای مثال وقتی درمانگر می‌خواهد، مهارت امتناع را به نوجوان آموزش دهد، کاری ندارد که آن ماده، گل است یا حشیش و یا سایر مواد. یا برای مثال، وقتی می‌خواهد مهارت دوست‌یابی یا کنترل استرس‌ را به بیمار آموزش دهد، تفاوتی ندارد، آن بیمار مصرف‌کننده چه نوع مواد مخدری است. ولی نکته مهم، این است که اتخاذ این راهبردها، باید همه‌جانبه بوده و در تمامی سطوح جامعه از خانواده تا مدرسه و دانشگاه و محیط کار، اعمال گردد. اقدامات جزیره‌ای، مقطعی و هیجانی اگر وضعیت را بدتر نکند، بهتر نمی‌کند