موزه‌ها باید از کاربرد نظامی مبرا باشند، حضور ارتش در باغ عفیف آباد مانع مصویت این موزه از حملات نظامی است، به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار شهر مردم، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران، احمد محیط طباطبایی، در سفر خود به شیراز و در جلسه‌ای که به دعوت انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس در سالن کنفرانس اداره کل میراث فرهنگی فارس برگزار شد، سخنرانی‌ای در خصوص حفاظت از آثار میراثی در بحران‌های نظامی ایراد کرد. وی در این سخنرانی بر اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی در دوران جنگ‌ها و بحران‌های نظامی تأکید نمود و به مشکلات و چالش‌های پیش‌رو در وضعیت بحرانی کنونی پرداخت و راهکارهایی برای مقابله با آن‌ها ارائه داد.

احمد محیط طباطبایی با اشاره به اینکه حمله اسرائیل به ایران تعطیلی ناپذیری حفاظت از میراث فرهنگی امری که در جنگ 8 ساله برایمان آشکار شده بود را دوباره پیش چشمان گذاشت و ما در زمان جنگ ودفاع از هویت و آرمان ها و میراث گذشته خود به طور همزمان دفاع می کنیم.

رئیس ایکوم در ایران افزود: در مواقع بحرانی، گاه ناچار به انجام اقدامات حفاظتی فوری هستیم که ممکن است با استانداردهای معمول مغایرت داشته باشد. اما این اقدامات ممکن است در نجات آثار تأثیر حیاتی داشته باشد. به عنوان مثال، برخی از موزه‌های تهران، همچون موزه کاخ گلستان، در ساعات اولیه پس از حمله اسرائیل به سرعت آثار موزه‌ای خود را بسته‌بندی کرده و حتی برای جلوگیری از سرقت، سیم‌خاردار بر روی دیوارها نصب کرده بودند و برخی از آثار که قابلیت جابه جایی سریع را نداشتند نیز همانجا حفاظت کرده بودند و اکنون موزه های تهران از زمان آتش بس بهترین استفاده را برای جابه جایی استاندار اشیا موزه ای بزرگ تر کرده اند.

وی درادامه در خصوص حفاظت از آثار تاریخی و میراث طبیعی در زمان جنگ ها و بحران ها گفت: در کنواسیون لاهه تاکید شده است که نهادهای ذی ربط یعنی وزارت میراث فرهنگی باید در زمان صلح نهادهای نظامی و امنیتی را باید مورد آموزش قرار دهد تا اصول حفاظت از آثار میراثی را در زمان جنگ بدانند. این آموزشها در ایران برقرار بود متاسفانه در سال 1384 متوقف شد بحران‌های اخیر نشان داده است که این نقص آموزش باید مجدداً اصلاح وباره از سر گرفته شود.

* حضور نیروهای نظامی در موزه ها وسایت های میراثی غیرقانونی است

محیط طباطبایی در ادامه با اشاره به لایحه‌های کنوانسیون‌های بین‌المللی لاهه و پروتکل‌های الحاقی مربوط به حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان، و همچنین قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، تأکید کرد که در این اسناد به‌وضوح ذکر شده است که حمله عمدی به اماکن فرهنگی، موزه‌ها، بناهای تاریخی و سایر آثار میراث تمدنی در جریان مخاصمات مسلحانه صراحتاً ممنوع است. این اقدامات نه‌تنها به‌عنوان جرمی معادل نسل‌کشی شناخته می‌شوند، بلکه انهدام آثار میراث بشری نیز به‌عنوان جنایت علیه بشریت تلقی شده و قابل پیگیری در دادگاه‌های بین‌المللی است. وی افزود که بر اساس این قوانین، باید از فرهنگ و میراث بشری در شرایط جنگی احترام گذاشته شود، و حتی در جنگ‌های داخلی نیز این اصول باید رعایت گردد، مانند فاجعه تخریب پالمیرا در سوریه توسط گروه داعش.

محیط طباطبایی با تأکید بر اینکه کنوانسیون‌های بین‌المللی، از جمله کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه و قطعنامه ۲۳۴۷ شورای امنیت سازمان ملل، شرط مهمی برای نجات بخشی آثار میراثی دارند، گفت: این شرط اساسی، عدم بهره‌برداری نظامی از سایت‌های میراثی است.

وی افزود: حضور نیروهای نظامی و انتظامی در مکان‌های میراثی از منظر حقوق بین‌الملل غیرقانونی است. به‌عنوان مثال، ثبت جهانی دره خرم چند روز پیش تنها زمانی ممکن شد که نیروهای سپاه و بسیج از این محوطه‌های تاریخی خارج شدند و این فرصت فراهم آمد. همچنین، محیط طباطبایی به ویرانی پل تاریخی موستار، یکی از مهم‌ترین نمادهای بوسنی و هرزگوین که در سال ۱۹۹۳ توسط توپخانه کروات‌ها تخریب شد، اشاره کرد و گفت: با وجود این دادگاه بین‌المللی پس از ۲۰ سال بررسی، رای به نفع کروات‌ها داد، علت آن این بود که بوسنیایی‌ها از این پل برای انتقال نیروهای نظامی استفاده کرده بودند. این مثال نشان می‌دهد که اهمیت عدم استفاده نظامی از سایت‌های میراثی تا چه اندازه حیاتی است.

رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران با تأکید بر اینکه جنگ اخیر به‌وضوح نشان داد مکان‌ها و محوطه‌های تاریخی کشور، به‌ویژه آن‌هایی که در فهرست میراث ملی قرار دارند، نباید در کنارشان مراکز نظامی یا انتظامی ایجاد شود، گفت: «پس از حمله نظامی اسرائیل، ما به نهادهای بین‌المللی همچون «ایکوموس» و «ایکوم» نامه ارسال کرده و خواستار اقدامات فوری برای حفاظت از میراث فرهنگی شدیم.» وی افزود که رئیس این نهادها با حفاظت از آثار ایران موافقت کرد، اما تأکید بر عدم استفاده نظامی از موزه‌ها و سایت‌های میراثی داشت. بنابراین از مکان هایی که به هر نحوی که نیروهای نظامی در آن‌ها حضور دارند، نظیر باغ عفیف آباد در شیراز و کاخ نیاوران در تهران که پلیس دیپلماتیک بخشی از آن را در اختیار دارند  دیگر نمی‌توانند به‌عنوان موزه شناخته شوند و مورد حفاظت قرار گیرند.

*سپر آبی باید همانند صلیب سرخ، برای نجات آثار فرهنگی در میدان جنگ عمل کند

محیط طباطبایی در انتقاد از وزارت میراث فرهنگی به دلیل عدم تشکیل کمیته سپر آبی، گفت: «سپر آبی مشابه صلیب سرخ است که در مواقع جنگ، با نشان این سازمان می‌توان اموال فرهنگی و آثار تاریخی را از میدان نبرد نجات داد. به همین دلیل به آن “صلیب سرخ فرهنگی” می‌گویند. نصب علامت «سپر آبی» بر بناهای تاریخی، موزه‌ها و مکان‌های فرهنگی به این معناست که این مکان‌ها نباید هدف حملات قرار گیرند.» وی افزود که سپر آبی باید با مشارکت چهار نهاد بین‌المللی شامل شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM)، شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها (ICOMOS)، شورای بین‌المللی آرشیوها (ICA) و فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابخانه‌ای (IFLA) تشکیل شود. مرکز این سازمان در لاهه قرار دارد و ایجاد نمایندگی آن در ایران ضروری است. محیط طباطبایی تأکید کرد که این سازمان نه تنها در شرایط جنگ، بلکه در بحران‌های طبیعی مانند زلزله نیز می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود و از این رو برای کشوری با تهدیدات بحران‌های طبیعی، حضور آن اهمیت زیادی دارد.

محیط طباطبایی به یکی دیگر از قوانین حفاظتی بین‌المللی اشاره کرد و افزود: در شرایط بحران مانند جنگ، نمایندگان ایکوم با همکاری نهادهای جهانی بر اساس لیست قرمزی که از پیش تهیه  شده ابزاری برای شناسایی و حفاظت از مهم‌ترین آثار فرهنگی کشور شرایط بحرانی مانند جنگ، ناآرامی‌های اجتماعی یا بلایای طبیعی.در دست خواهند داشت.  فهرست لیست قرمز می‌تواند زمینه‌ساز اقدامات فوری برای حفاظت فیزیکی، انتقال یا ثبت بین‌المللی آثار و جلوگیری از قاچاق آن‌ها را فراهم کند. حتی اگر شیء میراثی از کشور به سرقت برود، قرار گرفتن آن در این لیست باعث می‌شود که قابل فروش نباشد و ایکوم در هر نقطه از جهان، آن را به کشور مبدا بازگرداند. وی درادامه تأکید کرد که وزارت میراث فرهنگی باید این لیست را تهیه کند، گرچه امیدواریم که هیچ‌گاه نیازی نباشد که این لیست به کار گرفته شود.

*حفظ میراث فرهنگی در برابر تهدیدات اسرائیل با تکیه بر قوانین بازدارنده بین‌المللی ممکن است

محیط طباطبایی در ادامه اشاره کرد: در شرایط بحرانی، با توجه به اینکه طرف مقابل، همچون اسرائیل، به هیچ‌چیز از اصول بین‌المللی پایبند نیست، آنچه می‌تواند به ما کمک کند، استفاده از قوانین بازدارنده بین‌المللی برای حفاظت از میراث فرهنگی است. وی افزود: قوانین بین‌المللی به‌ویژه در زمینه‌های مربوط به جنایت علیه بشریت، حمله به میراث فرهنگی را به‌عنوان یک جرم جدی می‌شناسد. این امر می‌تواند ابزار فشاری برای حفاظت از آثار میراثی در برابر حملات اسرائیل، باشد.

محیط طباطبایی با تأکید براینکه میراث فرهنگی بخشی از حافظه بشری است و حمله به آن به‌طور مستقیم بر هویت انسان‌ها تأثیر می‌گذاردگفت: گرچه در دست داشتن همه این حمایتهای بین المللی از اهمیت برخوردار است اما لازم است که اقدامات حفاظتی داخلی برای کاهش تخریب و مدیریت شرایط بحرانی به‌طور کامل به اجرا درآید تا از آسیب‌های بیشتر به آثار تاریخی جلوگیری شود.

در ادامه، رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران به برخی از مشکلات زیرساختی و چالش‌های موجود در پیشگیری از بحران‌های مرتبط با آثار میراثی اشاره کرد. وی با تاکید بر خطرات جدی ناشی از لوله‌کشی گاز در سایت‌های تاریخی، این اقدام را به عنوان یک تهدید بالقوه برای بروز انفجار در این مکان‌ها مطرح کرد. همچنین، وی به برگزاری مانورهای حفاظتی در دوران صلح اشاره کرد که می‌تواند به آمادگی لازم برای حفاظت از آثار در شرایط بحرانی کمک کند.

محیط طباطبایی یکی دیگر از مسائل حیاتی که به‌ویژه د بحران اخیر به وضوح نمایان شد را نبود انبارهای امن برای نگهداری آثار موزه‌ای خواند و گفت: به عنوان مثال، شهرداری تهران با داشتن 70 موزه، تنها یک موزه (موزه امام علی) انبار امن دارد وباقی موزه ها حتی انبار هم ندارند. علاوه بر این، مجسمه‌های شهری که نمادهای هویتی شهر هستند، نیز ممکن است در معرض خطر تخریب قرار گیرند؛ مانند مجسمه فردوسی که در صورت وقوع انفجار ممکن بود آسیب ببیند. شهرداری باید برای این نوع آثار نیز تدابیر حفاظتی مناسب اتخاذ کند.

او در بخش دیگری از سخنان خود به حفاظت از آثار مجموعه داران اشاره کرد و گفت: در صورت بروز بحران، شهرداری یا وزارت میراث فرهنگی باید مکان‌های امنی برای انتقال آثار این مجموعه‌داران فراهم کند. این مسائل به‌وضوح نشان می‌دهند که نیاز مبرمی به ایجاد زیرساخت‌های حفاظتی مناسب و استاندارد برای آثار میراثی کشور در شرایط بحران وجود دارد.

*شناسایی مکان‌های امن شهر شیراز را برای حفاظت از آثار تاریخی در اولویت بگذارید

وی در ادامه به بهره‌گیری از امکانات موجود در شرایط کنونی اشاره کرد و گفت: در حال حاضر که بحران همچنان جریان دارد، باید واقع‌بینانه عمل کنیم. از آنجا که ساخت انبارهای امن در این فرصت محدود امکان‌پذیر نیست، باید به ارزیابی فضاهای شهری پرداخته و ساختمان‌هایی که دارای زیرزمین‌های مناسب برای نگهداری آثار فرهنگی هستند، شناسایی شوند. این فضاها می‌توانند با مدیریت وزارت میراث فرهنگی و همکاری دولت، به‌عنوان مکان‌های موقت برای حفاظت از آثار ارزشمند مورد استفاده قرار گیرند.

رئیس ایکوم از اداره کل میراث فرهنگی فارس خواست تا از فرصت به‌دست‌آمده بهره‌برداری کرده و اطلاعات خود را در مورد مکان‌ها و ساختمان‌های شهر تکمیل کند. وی همچنین تأکید کرد که این اداره باید مکان‌های امن قابل استفاده را شناسایی کرده و آن‌ها را به مجموعه‌داران و موزه‌داران استان معرفی نماید. علاوه بر این، مدیریت میراث فرهنگی باید در این شرایط، مدیران و نهادهای مسئول در استان را شناسایی کرده و در مواقع بحران، مسئولیت‌ها را با نظارت خود تقسیم کند تا همه به‌طور مؤثر به وظایف خود عمل کنند.

محیط طباطبایی در ادامه بر اهمیت بهره‌گیری از نیروهای داوطلب دوستداران میراث فرهنگی به عنوان سرمایه‌های اجتماعی، تأکید کرد و گفت: این نیروها نقش حیاتی در نجات آثار فرهنگی در شرایط بحران دارند.

وی به تجربه موفق موزه ملی در جنگ 12 روزه اشاره کرد و افزود: در این دوره، داوطلبانی که پیش از این در موزه ملی فعالیت داشته و از فیلترهای امنیتی موزه عبور کرده بودند، در روز اول جنگ فراخوانده شدند. این داوطلبان با سرعت و دقت بالا برای بسته‌بندی آثار موزه کمک کردند و سهم بزرگی در حفاظت از اشیاء فرهنگی موزه ملی ایران باستان ایفا کردند.

رئیس ایکوم در ادامه با تأکید بر اهمیت پیش‌بینی بدترین شرایط، گفت که باید از قبل برای زمانی که بخشی از آثار میراثی از بین می‌رود، آمادگی داشت. او تصریح کرد که اقدامات اصلی باید قبل از وقوع بحران انجام شود و یکی از مهم‌ترین این اقدامات مستندنگاری دقیق آثار است. این مستندنگاری، که از طریق سامانه جام وزارت میراث فرهنگی به راحتی قابل انجام است، می‌تواند به حفظ اطلاعات و تسهیل فرآیند تهیه لیست قرمز کمک کند. وی افزود که ثبت تمام آثار موزه‌ای در سامانه جام الزامی است و با این کار، حتی در صورت از دست رفتن آثار، می‌توان آن‌ها را بازسازی یا مشابه‌سازی کرد. در همین راستا، استفاده از فناوری‌های نوین مانند سه‌بعدی‌سازی آثارمی توان مستندات دقیقی از آثار را ثبت و ضبط  کرد تا اگر خدایی نکرده از بین رفت بتوانیم اثر را مشابه سازی دقیق کنیم یا حتی اگر آسیب شدید دید آن را باز سازی دقیق کنیم و اکنون در موزه ملی سه بعدی سازی آثار درحال انجام است