جلال‌الدین عرفانی – خبرنگار شهر مردم، نخستین کنگرهٔ ملی نگهداری و تعمیرات ابنیه و تأسیسات شهری در شیراز با حضور مدیران شهری آغاز به کار کرد.

شهردار شیراز در مراسم افتتاحیهٔ نخستین کنگرهٔ ملی نگهداری و تعمیرات ابنیه و تأسیسات شهری گفت: اینکه امروز ۷۵ درصد جمعیت کشور به سمت شهرنشینی حرکت کرده‌اند و در کنار آن، نبود مدیریت واحد شهری یکی از معضلات جدی جامعه ماست.

محمدحسن اسدی با اشاره به اجرای پروژهٔ زیرگذر شهید فریدون عباسی در جنب ساختمان مرکزی شهرداری و افتتاح آن تا دو ماه آینده افزود: امروز هزینه‌های جابه‌جایی تأسیسات در پروژه‌های شهری بسیار سنگین است و با وجود قانون درآمدهای پایدار که مسئولیت جابه‌جایی را بر عهدهٔ دستگاه‌های خدمات‌رسان می‌گذارد، مدیریت شهری نمی‌تواند منتظر اقدام این دستگاه‌ها بماند و ناگزیر از ورود مستقیم است.

وی اظهار کرد: از طرفی نبود مدیریت یکپارچهٔ شهری باعث سردرگمی و اختلال در اجرای پروژه‌ها شده، در حالی‌ که در کشورهای توسعه‌یافته شهردار همه‌کارهٔ شهر است اما در ایران چنین نیست و این موضوع باید اصلاح شود؛ اما وقتی سمیناری یا برنامه‌ای است، می‌گویند شهرداری همه‌کارهٔ شهر است، در حالی‌ که چنین هم نیست.

شهردار شیراز گفت: امروز شبکه‌های زیرزمینی مانند تار عنکبوت در زیر شهر گسترده شده و بسیاری از آنها ۵۰ تا ۶۰ سال عمر دارند و در برابر مخاطراتی مانند زلزله بسیار آسیب‌پذیرند.

وی با تأکید بر ضرورت توجه فوری به وضعیت نگران‌کنندهٔ زیرساخت‌ها و تأسیسات شهری، به‌ویژه در مواقع بحرانی افزود: امروز شرایط کنونی شهرها از نظر فرسودگی و کمبود منابع مالی بسیار خطرناک است و نیازمند مدیریت واحد و یکپارچهٔ شهری است. وضعیت فعلی شبکه‌های زیرزمینی، ابنیه و پروژه‌های شهری واقعاً جای نگرانی جدی دارد.

وی ادامه داد: بخش قابل‌توجهی از تأسیسات هنوز به سن فرسودگی نرسیده اما به دلیل کمبود رسیدگی و ضعف منابع مالی در معرض بحران قرار دارند.

وی با اشاره به ویژگی‌های هویتی و فرهنگی شهر اظهار کرد: شیراز قطب گردشگری، پزشکی، صنایع‌دستی، محیط‌زیست و نشاط اجتماعی کشور است. وقتی بر طبق برآورد رسانهٔ ملی، در یک پیاده‌روی خانوادگی بیش از ۲۰۰ هزار نفر حضور می‌یابند و در جهان رکورد می‌زند، این یعنی این شهر پایتخت نشاط اجتماعی است.

اسدی با اشاره به جذب ۶۱ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در دورهٔ مدیریت کنونی شیراز، از آن به‌عنوان نشانه‌ای از اعتماد و مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران یاد کرد و گفت: امروز شهرداری شیراز عضو هیئت‌مدیرهٔ شهرهای تاریخی جهان، متروپولیس و مجمع شهرداران آسیایی است و این شهر پیشرو در اجرای پروژه‌های بزرگ و اثرگذار مانند چندین خط متروی هم‌زمان است.

وی ادامه داد: امروز در هر نقطه از شهر تا شعاع کمتر از یک‌هزار متر یک پروژهٔ بزرگ در حال اجراست و در تمام ارتفاعات شهر نیز فعالیت‌های عمرانی جریان دارد.

شهردار شیراز با اشاره به اینکه اگر امروز مشکل کمی وجود دارد به این دلیل است که ابنیه و تأسیسات شهری در کشور هنوز به سن پایان عمر نرسیده‌اند، از خطرهایی که در کمین این ابنیه است ابراز نگرانی کرد و گفت: یکی دیگر از مشکلات ما وضعیت درآمد شهرداری‌هاست که بسیار ضعیف است و درآمدها کم شده، در حالی‌ که بسیاری از دستگاه‌ها حتی دستشان در جیب شهرداری هم هست و کمک‌های موردنیاز را دریافت می‌کنند، اما شهرداری از سوی مجموعه‌های دولتی حمایت نمی‌شود.

وی با ابراز امیدواری نسبت به برگزاری این کنگره برای نخستین بار به میزبانی شیراز، از تمامی کارشناسان و مسئولان تخصصی حوزهٔ فنی و مهندسی خواست به این مسائل توجه ویژه کنند.

اسدی تصریح کرد: امروز ما شاهد کمبود آب و هدررفت ۳۰ درصدی شبکه‌های آب در کشور به دلیل فرسودگی هستیم و این موارد بحران‌آفرین است، اما بدتر از این آن است که وضعیت شهرهای جدید هم مناسب نیست و زیرساخت‌ها در آنها دیده نشده است. از جمله در چند کیلومتری شهر شیراز در شهر صدرا نیز وضعیت بهتر از کلان‌شهرها نیست و شبکه‌های برق، آب، فاضلاب و مخابرات در وضعیتی نگران‌کننده قرار دارد.

شهردار شیراز ابراز امیدواری کرد این کنگره آغاز همکاری‌های گسترده و مؤثر در مسیر اعتلای کشور باشد و افزود: نگهداشت ابنیه و تأسیسات فقط یک وظیفهٔ فنی نیست؛ یک ضرورت حیاتی برای آیندهٔ شهرهاست.

اسدی ادامه داد: این موضوع با حمایت اعضای شورای شهر، در کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر شیراز پیگیری و تصویب خواهد شد و از معاونان فنی و عمرانی کلان‌شهرها نیز خواست که آن را در دستور کار خود قرار دهند.

شهردار شیراز گفت: مسیر پیشرفت همهٔ ما از هم جدا نیست و آیندهٔ ما مشترک است. تجربیات شما زمانی خوب است که همه در اجرایی شدن آن همکاری کنند.

*واژهٔ نگهداری باید مقدم بر تعمیرات باشد 

رئیس کمیسیون اقتصاد و سرمایه‌گذاری شورای اسلامی شهر شیراز نیز در این مراسم با اشاره به ضرورت توجه جدی به نگهداری و تعمیرات شهری، خواستار تدوین اسناد فنی منسجم، ایجاد پیوست نگهداری برای پروژه‌های بزرگ و بازنگری در نگاه سنتی به مفهوم تعمیرات شد و با اهمیت تلفیق این حوزه با تاب‌آوری شهری گفت: تجربهٔ حوادث ماه‌های اخیر، لزوم تقویت این رویکرد را دوچندان کرده است.

علیرضا اسکندری افزود: خاطرمان است که آخرین نشست تخصصی نگهداری و تعمیرات ۱۱ سال پیش در شیراز برگزار شد که هم‌زمان با رونمایی از مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان بود و هشدار امروز شهردار شیراز دربارهٔ اهمیت نگهداشت شهری بسیار به‌جاست.

وی افزود: معتقدم که برخلاف نام کنگره که اول تعمیر و بعد نگهداری است، واژهٔ نگهداری باید مقدم بر تعمیرات باشد. در ادبیات فنی جهان، این موضوع امری بدیهی است و عقل سلیم نیز بر ضرورت نگهداری پیشگیرانه تأیید می‌کند.

رئیس کمیسیون اقتصاد و سرمایه‌گذاری شورای شهر شیراز با اشاره به نمونه‌های شهری مانند نیاز به تعمیرات یک تقاطع غیرهمسطح در شیراز ادامه داد: هرگونه توقف در بهره‌برداری می‌تواند به ترافیک و نارضایتی‌های اجتماعی منجر شود.

وی همچنین به ضرورت آمادگی زیرساخت‌های شهری در برابر بحران‌ها پرداخت و رویدادهای شش‌ماه اخیر و حملهٔ پهپادی رژیم صهیونیستی را نمونه‌هایی دانست که اهمیت تلفیق نگهداری با تاب‌آوری شهری را برجسته کرده‌اند.

اسکندری خطاب به نهادهای فنی و حاکمیتی حاضر در جلسه، از سازمان نظام مهندسی، اداره‌کل راه و شهرسازی و مجموعهٔ شهرداری خواست توجه ویژه‌تری به این حوزه داشته باشند.

عضو شورای شهر شیراز گفت: با توجه به نبود اسناد مکتوب جامع در کشور، پیشنهاد می‌دهم اساتید دانشگاه و پژوهشگران، آیین‌نامه‌های معتبر بین‌المللی مانند اسناد کال‌ترنس را ترجمه و بومی‌سازی کرده و در اختیار مهندسان و تصمیم‌گیران قرار دهند. هرچند مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان را تنها سند موجود در این حوزه می‌دانم، اما این سند قدمی کوچک و ناکافی است.

اسکندری در بخش دیگری از سخنانش، نبود فهرست‌بهای منظم برای حوزهٔ نگهداری را یکی از خلأهای جدی کشور عنوان کرد و افزود: پیشنهاد می‌دهم این موضوع در مجمع معاونان فنی و عمرانی کلان‌شهرها بررسی و پس از جمع‌بندی، از سوی سازمان برنامه‌وبودجه به شهرداری‌ها ابلاغ شود. عضو شورای شهر شیراز افزود: امروز وضعیت در حوزهٔ تأسیسات شهری از سازه‌های عمرانی نیز وخیم‌تر است و اسناد مکتوب مشخصی در این زمینه وجود ندارد.

اسکندری سپس به دومین پیشنهاد خود اشاره کرد و ایجاد پیوست نگهداری و تعمیرات برای پروژه‌های بزرگ شهری را ضروری دانست.

وی تصریح کرد: این پیوست باید مبتنی بر نقشه‌های زیرساختی بوده که هم‌زمان با تحویل موقت پروژه به‌عنوان یک سند رسمی ارائه شود، زیرا مهندس ناظر کارگاهی از جزئیات پروژه آگاهی دقیق‌تری دارد و می‌تواند اطلاعات کلیدی را ثبت کند.

*نگهداری زیرساخت‌ها، کلید پایداری شهری است 

معاون عمرانی و فنی شهرداری شیراز نیز در این مراسم با تأکید بر اهمیت زیرساخت‌ها گفت: مدیریت شهری امروز بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های جدی مواجه است که می‌تواند پایداری سازه‌ها و زیرساخت‌های شهر را تهدید کند. نگهداری و تعمیر اصولی این زیرساخت‌ها، از تونل‌ها و پل‌ها تا ایستگاه‌های مترو و سایر ابنیهٔ شهری، نقش ستون‌فقرات شهر را ایفا می‌کند و استمرار خدمات‌رسانی به شهروندان را تضمین می‌کند.

محمد امین افزود: هرگونه اختلال در زیرساخت‌ها پیامدهای گسترده‌ای در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و خدمات شهری خواهد داشت. اهمیت تعمیر و نگهداری پیشگیرانه چند برابر تعمیرات اساسی است، زیرا اختلال در خدمات‌رسانی نارضایتی شهروندان را به‌دنبال دارد.

دبیر علمی کنگرهٔ ملی نگهداری و تعمیرات ابنیه و تأسیسات شهری در شیراز ادامه داد: سیستم نگهداری و تعمیرات صرفاً یک فعالیت عملیاتی نیست، بلکه فرایندی راهبردی و یک سیاست‌گذاری شهری برای استمرار خدمات است. مدیریت هوشمند و علمی، پایش دوره‌ای، استانداردسازی و به‌سازی ابنیه و تأسیسات، ستون‌فقرات یک شهر پایدار است.

وی با اشاره به نقش فناوری‌های نوین و داده‌محوری افزود: برای دستیابی به شهرهای هوشمند، پایش داده‌ها، هوش مصنوعی و پایش لحظه‌ای زیرساخت‌ها ضروری است. نگهداری شهری باید به یک سرمایه‌گذاری هوشمند تبدیل شود و شهروندان، برنامه‌ریزی شهری و فناوری روز همگی در آن سهیم باشند تا شهری پایدار و قابل‌زیستن ایجاد شود.

معاون فنی و عمرانی شهرداری شیراز با بیان اینکه مدیریت شهری امروز بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های نوظهور در حوزهٔ پایداری زیرساخت‌ها روبه‌روست، تأکید کرد: زیرساخت‌ها همچون تونل‌ها، پل‌ها، زیرگذرها، خطوط و ایستگاه‌های مترو و مجموعه‌های عمومی، ستون‌فقرات یک شهر هستند و اختلال در آنها می‌تواند پیامدهای گستردهٔ اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی ایجاد کند.

او با اشاره به فشارهای ناشی از شرایط اقتصادی، رشد شهرنشینی و فرسودگی زیرساخت‌ها گفت: تغییرات اساسی و بازسازی کلان‌پروژه‌ها چندین برابر پرهزینه‌تر از نگهداری‌های دوره‌ای است و مهم‌تر از هزینه، نارضایتی شهروندان در زمان اختلال خدمات را به‌دنبال دارد. از این‌رو نگهداری، نه یک کار اجرایی ساده بلکه یک سیاست‌گذاری شهری است.

امین با تشبیه شهر به «بدنی زنده» افزود: برای رسیدن به شهر پایدار و قابل‌زیست، باید از مسیر نگهداشت داده‌محور، هوش مصنوعی و پایش برخط عبور کنیم. شهرهای هوشمند آینده‌ای دور نیستند و نگهداشت نوین باید بر پایهٔ داده‌های دقیق و فناوری‌های روز استوار شود.

وی تصریح کرد: همراهی شهروندان، برنامه‌ریزان و تکنولوژی سه ضلع اصلی سرمایه‌گذاری موفق در نگهداشت شهری هستند.

امین با اشاره به جزئیات اجرایی کنگره گفت: این کنگره با دستور شهردار از یک سال پیش آغاز شد و پس از رونمایی از سایت و پوستر رسمی، با مشارکت دانشگاه‌های معتبر کشور و حضور اساتید برجسته، طی چند ماه چندصد مقاله و طرح به دبیرخانه ارسال شد و ۲۱ استاد هیئت‌داوران، طرح‌های برتر را انتخاب کردند.

وی با اشاره به حضور ۱۵ معاون فنی و عمرانی کلان‌شهرهای کشور در این کنگره، از همکاری مجمع شهرداران کلان‌شهرها، همراهی نهادها و سازمان‌های حامی که باعث شدند این کنگره در بالاترین سطح علمی و اجرایی برگزار شود، تقدیر کرد.

معاون عمرانی شهرداری شیراز با اشاره به برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های جانبی این کنگرهٔ ملی اظهار امیدواری نمود که این کنگره نقطهٔ عطفی در ارتقای دانش، تجربه و سیاست‌گذاری در حوزهٔ نگهداری و تعمیرات شهری باشد.

*تأکید بر ضرورت «طرح جامع تحول ساختمان» در کشور

مدیرکل مقررات ملی و کنترل ساختمان وزارت راه و شهرسازی نیز در این کنگره با تأکید بر اینکه نگهداری، رکن اول پایداری شهری است گفت: نسل جدید مقررات ملی ساختمان بر پایهٔ چرخهٔ عمر، سامانه‌های ابری، بیم‌محور شدن پروژه‌ها و ورود بیمه به تضمین کیفیت، صنعت ساختمان ایران را وارد مرحله‌ای تازه خواهد کرد.

حامد مانی‌فر افزود: موضوع نگهداری و بهره‌برداری امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور است و اگر برای پروژه‌ای برنامهٔ مشخص بهره‌برداری و نگهداشت نداشته باشیم، ساخت آن نه‌تنها هدررفت سرمایه، بلکه تهدیدی برای آیندهٔ شهرها خواهد بود.

وی با اشاره به تجربهٔ کشورهای پیشرو در ساختمان افزود: در بسیاری از کشورها، بدون تعیین تکلیف بهره‌بردار، پروژه‌ای وارد مرحلهٔ طراحی و ساخت نمی‌شود. بهره‌بردار از روز نخست در کنار طراح حضور دارد و حتی اختیار وتو دربارهٔ مشخصات پروژه دارد.

مدیرکل مقررات ملی ساختمان، رویکرد جدید وزارتخانه را «طرح جامع تحول ساختمان» معرفی کرد و گفت: این طرح چرخهٔ عمر بنا را در سه مرحلهٔ طراحی و ساخت، نگهداری و بهره‌برداری و نهایتاً تخریب و بازیافت تعریف می‌کند و این مدل، مبنای ویرایش دوم مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان قرار گرفته است.

مانی‌فر تصریح کرد: سامانه‌های شناسنامهٔ فنی ملکی، نگهداشت ساختمان، پایش انرژی و مقررات ملی ابری، باید به یکدیگر متصل و اطلاعات ساخت‌وساز از ابتدا تا انتها در آنها ثبت شود. تا وقتی ساختمان‌ها بدون سامانهٔ نگهداشت و بدون برنامهٔ بازدیدهای دوره‌ای، پیشگیرانه و اضطراری ساخته شوند، وضعیت فعلی تغییر نخواهد کرد.

وی افزود: در این راستا موضوع بیمهٔ تضمین کیفیت ساختمان با بیمهٔ ایران به نتایج نزدیک به نهایی رسیده‌ایم و امید است همهٔ پروژه‌ها بیم‌محور شوند.

مدیرکل مقررات ملی ساختمان همچنین از آغاز نسل جدید مقررات ملی خبر داد و گفت: نخستین رونمایی مربوط به مبحث نوزدهم بود و دومین رونمایی، مبحث ۲۲ خواهد بود. جلد و ساختار مقررات نیز متحول و بر پایهٔ سامانه‌های ابری و نسخهٔ دیجیتال ارائه خواهد شد.

وی با قدردانی از برگزارکنندگان کنگره افزود: امیدوارم این همایش دستاوردهای جدی برای ارتقای کیفیت ساخت و نگهداری در کشور داشته باشد.

ادارهٔ کلان‌شهرها با این ساختار موجود معجزه است 

رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نیز در این کنگره گفت: مدیریت شهرهای ما ـ چه شیراز، چه تهران، چه تبریز، چه مشهد و چه سایر کلان‌شهرها ـ به‌سادگی امکان‌پذیر نیست و ادارهٔ شهرها با دشواری‌های فراوان همراه است.

علی شمسی‌پور افزود: فرایندهای مدیریت شهری پر از دست‌اندازند و چرخ‌دنده‌های این سازوکار آن‌طور که باید در هم قفل نمی‌شوند و روان پیش نمی‌روند و ما با یک کلاف سردرگم روبه‌رو هستیم که هرکس از یک‌سو می‌کشد و نتیجه این می‌شود که گره‌ها نه‌تنها باز نمی‌شوند، بلکه پی‌درپی افزوده می‌گردند.

وی با اشاره به پراکندگی مسئولیت‌ها در مدیریت خدمات شهری تصریح کرد: امروز در شهرها ادارهٔ برق دست یک دستگاه است، گاز در اختیار دستگاهی دیگر، سوخت را نهادی دیگر اداره می‌کند، آب روی‌سطحی را یک بخش مدیریت می‌کند و آب زیرسطحی را بخشی دیگر. حتی مسئولیت‌های محیط‌زیستی به‌طور کامل در اختیار شهرداری نیست و نهادهای دیگری در این حوزه تصمیم‌گیرنده هستند.

وی با اشاره به تعدد مدیریت‌های جزیره‌ای در تمامی بخش‌های شهر، از فرهنگی و اجتماعی تا خدماتی، امنیتی و تأسیساتی گفت: نتیجهٔ این تکه‌تکه شدن آن است که هرکس ساز خود را می‌زند. این عدم تمرکز در مدیریت شهری دقیقاً نشان می‌دهد که شهر به‌نوعی رهاشدگی مدیریتی دچار شده است.

شمسی‌پور گفت: با چنین شرایطی، کاری که آقای اسدی، شهردار شیراز و مدیران دیگر کلان‌شهر‌ها انجام می‌دهند، حقیقتاً چیزی فراتر از تلاش عادی است؛ این کار از مجاهدت گذشته و به معجزه شبیه است. ادارهٔ کلان‌شهرها با این ساختار موجود، به‌واقع معجزه‌وار انجام می‌شود.

رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، نظام مدیریت یکپارچهٔ شهری را نقطهٔ کلیدی حل مشکلات کلان‌شهرها دانست و گفت: همان‌طور که آقای اسدی اشاره کردند، مدیریت یکپارچهٔ شهری باید در دستور کار قرار گیرد. خواهش من این است که همهٔ بزرگواران حاضر ـ اعضای هیئت علمی، دانشمندان، دانشجویان، نخبگان و مدیران حرفه‌ای شهری از بیش از ده تا پانزده شهر و کلان‌شهر ـ این موضوع را جدی پیگیری کنند.

وی افزود: این موضوع اکنون در مجلس یا متوقف شده یا با سرعتی غیرشفاف در حال حرکت است و از نمایندگان مجلس می‌خواهم اجرای این نظام مهم را پیگیری کنند.

شمسی‌پور دربارهٔ علت آلودگی هوای تهران گفت: قانون هوای پاک وجود دارد و مسئولیت‌ها مشخص شده است. شهرداری‌ها بخش عمدهٔ وظایف خود را انجام داده‌اند، فضای سبز حتی فراتر از استانداردهای قانونی ایجاد شده است، اما سهم شهرداری‌ها تنها ۴ درصد است؛ مابقی وظایف شامل ۲۴ درصد سازمان حفاظت محیط‌زیست، ۱۱ درصد وزارت صمت، ۱۰ درصد وزارت کشور و ۷ درصد نیروی انتظامی است.

وی ادامه داد: در این راستا شهرداری‌ها وظایف خود را انجام داده‌اند. حداقل دربارهٔ تهران اطلاع دقیقی دارم که بخش قابل‌توجهی از تکالیف شهرداری انجام شده است از جمله فضای سبز که حتی فراتر از استاندارد تعیین‌شده در قانون اجرا شده؛ هرچند باید بهتر هم بشود.

وی با طرح این پرسش که چه کسی باید اجرای این قانون را پیگیری کند؟ اظهار کرد: تا کی باید شهرداری‌ها بابت کاری که به‌درستی انجام داده‌اند، مورد گلایه قرار گیرند، در حالی که بار اصلی قانون بر دوش دستگاه‌های دیگر است؟

شمسی‌پور با انتقاد از ضعف نظارت‌های قانونی گفت: مجلس شورای اسلامی چرا در این حوزه وظایف نظارتی خود را انجام نمی‌دهد؟ باید مشخص شود کدام دستگاه‌ها به وظایف قانونی خود عمل نکرده‌اند. ابزارهای نظارتی مجلس ـ از سؤال و تحقیق و تفحص تا استیضاح ـ باید دقیقاً در چنین حوزه‌ای به‌کار گرفته شود.

وی افزود: چرا قوهٔ قضاییه ورود نمی‌کند؟ چرا وکلا و حقوقدانان مستقل کشور برای اجرای قانون اقدام نمی‌کنند؟ چرا تنها به مشاجره‌های بی‌حاصل پرداخته می‌شود؟ این قانون، قانون مردم و سلامت جامعه است و باید جدی گرفته شود.

گفتنی است در پایان از چند سند در حوزه‌های نگهداری و تعمیر ابنیه رونمایی شد..