گروه جامعه شهرمردم– اجرای طرح ملی پزشک خانواده یک جراحی بزرگ در نظام سلامت کشور محسوب می‌شود و اکنون اهتمام تمام و کمال این طرح ملی به مهم‌ترین اولویت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت چهاردهم تبدیل شده است و مطابق این برنامه، یک خانواده به طور مستقیم تحت پوشش تیم پزشکی قرار می‌گیرد؛ یعنی این گروه پزشکی علاوه بر اقدامات درمانی مربوط به یک خانواده، اقدامات مربوط به بهداشت جسمی، جنسی و روانی افراد را نیز تحت نظر قرار داده و مشاوره‌هایی در این خصوص به افراد ارائه می‌دهند و در صورت نیاز به خدمات تخصصی، افراد به پزشکان متخصص ارجاع داده می‌شوند.

در این برنامه، مردم برای دریافت خدمات سلامت از یک مسیر تعریف شده و تحت نظر یک تیم مشخص اقدام می‌کنند و از حمایت‌های دولتی نیز برخوردار خواهند شد و خانواده‌هایی که تحت پوشش پزشک خانواده قرار می‌گیرند، ارجاع آنها به متخصصان بالینی هدفمند می‌شود؛ به گونه‌ای که از ارجاع‌های بیهوده به پزشکان کاسته می‌شود که خود کاهش مراجعات حضوری در کلینیک‌ها را به دنبال دارد.

مزیت این طرح آن است که هزینه‌های تشخیصی و میزان بستری‌ها به طور چشمگیری کاهش یافته و دریافت پول توسط پزشکان هم هدفمند می‌شود، از سوی دیگر بعضی از بیمه‌ها که هزینه‌های زیادی از مردم بابت ارائه خدمات درمانی می‌گرفتند با اجرای این طرح این هزینه‌های اضافی نیز کاهش می‌یابد یا حذف شود.

در این طرح سعی شده با تعیین و ترسیم مسیری مشخص برای انجام اقدامات درمانی، دسترسی به این خدمات تسهیل و هزینه‌های پرداختی بیماران نیز کاهش یابد.

این طرح کارشناسی، می‌تواند علاوه بر توسعه عدالت در ارائه خدمات درمانی، زمینه ساز دسترسی آسان و عادلانه مردم به خدمات پزشکی شود. با این حال، تأمین پایدار منابع مالی، حفظ انگیزه نیروی انسانی و تکمیل زیرساخت‌های الکترونیک از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این طرح ملی در فرآیند اجراست.

طرح پزشکی خانواده به عنوان ستون فقرات نظام ارجاع در ارائه خدمات سلامت پایه مبتنی بر پیشگیری و مراقبت‌های اولیه بهداشتی است تا عاملی برای کاهش هزینه‌های مالی بیمار شود. در این طرح، مردم برای دریافت خدمات سلامت از یک مسیر تعریف شده و تحت نظر یک تیم مشخص اقدام می‌کنند و از حمایت‌های دولتی نیز برخوردار خواهند شد. خانواده‌هایی که تحت پوشش طرح پزشکی خانواده قرار می‌گیرند، ارجاع آنها به متخصصان بالینی هدفمند می‌شود؛ به گونه‌ای که از مراجعات بیهوده و هزینه ساز به پزشکان کاسته می‌شود.

از سوی دیگر، با اجرای طرح کاهش چشمگیر هزینه‌های تشخیص بیماری را شاهد خواهیم بود و طرح پزشکی خانواده موجب کاهش قابل توجه آمار بستری‌ در مراکز درمانی (کاهش ضریب اشتغال تخت بیمارستانی) خواهد شد.

به گفته محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هدف طرح پزشکی خانواده، مشخص کردن مسیر سلامت برای مردم است تا افراد هنگام بیماری، بدون سردرگمی و با حفظ کرامت، بتوانند از خدمات سطوح مختلف نظام سلامت بهره‌مند شوند.

سابقه اجرای این طرح که برنامه اصلاح نظام سلامت محسوب می‌شود، به دهه ۸۰ بازمی‌گردد. این طرح که از حدود دو دهه قبل شروع شده، نظام سلامت را به جای درمان به سمت پیشگیری سوق می‌دهد.

اجرای طرح پزشکی خانواده در ایران که ابتدا در مناطق روستایی آغاز شد برای اجرا در شهرها با مشکلاتی روبرو شد؛ به همین دلیل، تنها در شهرهای ۲ استان مازندران و فارس به صورت آزمایشی به اجرا گذاشته شد.

چالش‌های پایدار در مسیر اجرا

با روی کار آمدن دولت چهاردهم، نگاه به طرح پزشکی خانواده تغییر کرد، برگزاری مستمر جلسات ستاد ملی اجرای طرح با حضور دکتر پزشکیان گواه همین توجه و رویکرد حمایتی است.

رئیس جمهور در این زمینه بر ۲ نکته مهم شامل پیشگیری از هرگونه افزایش هزینه‌ و پرداختی از جانب مردم و رعایت کرامت انسانی تاکید جدی دارد.

تامین منابع مالی پایدار برای اجرای کامل و موثر طرح پزشکی خانواده نیز از دیگر تاکیدهای رئیس جمهور برای موفقیت در مسیر اجرا و رسیدن به اهداف موردنظر است.

پزشکیان براین باور است که مشکل اصلی نظام سلامت، کمبود منابع و اعتبار نیست، بلکه توزیع نادرست منابع چالش اصلی این بخش است.

محمد رضا ظفرقندی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نشست خبری که به مناسبت روز خبرنگار برگزار شد، در این زمینه گفت: پرداختی از جیب بیماران بر اساس برنامه هفتم توسعه باید به حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش پیدا کند و برای رسیدن به این هدف، باید در مسیر نظام ارجاع و پزشکی خانواده حرکت کرد و اگر مطالبات سازمان‌های بیمه گر پایه سلامت پرداخت شده و نظام ارجاع و پزشکی خانواده به درستی اجرا شود، میزان پرداختی از جیب بیماران نیز کاهش پیدا خواهد کرد.

بر اساس برنامه ریزی‌های انجام شده، قرار است که شروع کشوری برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع از روستاها و شهرهای با زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت انجام شود؛ یکی از دلایل این حرکت آرام نظام سلامت، چالش‌های تامین منابع است. چالشی که می‌تواند اصل برنامه را در بلندمدت با مشکل مواجه کند.

وزارت بهداشت پیشنهاد داده است که ۶۴ دانشگاه و دانشکده علوم پزشکی کشور، هر کدام یک شبکه بهداشت را به عنوان دوره آزمایشی برای آغاز اجرای طرح انتخاب کنند. علاوه بر این، اجرای کامل طرح در همه سطوح بهداشتی و درمانی در ۵ شهرستان منتخب نیز در دستور کار قرار دارد و بناست پس از جمع‌آوری نتایج و بازخوردهای اجرای آزمایشی مرحله اول و رفع اشکالات و تامین نیازمندی‌ها، از جمله پیش‌بینی بودجه مناسب و پایدار، اجرای کامل طرح از سال آینده آغاز شود.

تاکید رئیس‌جمهور بر ضرورت اتخاذ تمهیدات لازم برای پایداری منابع طرح پزشک خانواده

رئیس جمهور نیز ۱۳ آبان امسال در نشست ارزیابی اقدامات انجام شده و بررسی برنامه‌های پیش‌رو در راستای اجرای طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع، اظهار کرد: لازم است همه منابعی که در حوزه سلامت در کشور هزینه می‌شود، از جمله منابع در اختیار بیمه‌های پایه و تکمیلی، سهم پرداختی مردم، اعتبارات منظور شده در ردیف‌های متنوع در سطوح مختلف حوزه سلامت، مثل بهداشت، درمان، بستری، تجهیزات پزشکی، دارو، پاراکلینیکی، آزمایشگاهی، رادیولوژی و غیره، به شکل دقیق شناسایی و مشخص شود که سرانه ارائه خدمات با کیفیت برای هر فرد ایرانی در طول یکسال چقدر است، تا برنامه‌ریزی اجرایی بر مبنای آن انجام شود.

براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، بخشی از چالش‌های مالی به ناکافی بودن سرانه مالی در برابر تورم و نقص در حقوق مراقبان سلامت مربوط می‌شود. برای مثال، حقوق یک پزشک خانواده باید حدود ۷۰ میلیون تومان باشد که تأمین پایدار آن نیازمند تعهد بودجه‌ای دولت است.

تعدد مسئولیت‌ها، کسور بیمه‌ای، فقدان امنیت شغلی و آموزش‌محور بودن آموزش پزشکی از دلایلی است که موجب می‌شود پزشکان انگیزه کافی برای ماندگاری در این طرح نداشته باشند.

یکی از بزرگترین موانع، ناقص بودن نظام ارجاع است. به این معنا که پزشک خانواده پس از ویزیت بیمار، اغلب با مشکل در ارجاع به متخصصان و دریافت بازخورد مواجه می‌شود، چرا که متخصصان هنوز به طور کامل به این چرخه وصل نشده‌اند. اجرای موفق طرح منوط به تکمیل زیرساخت الکترونیک یکپارچه است و گزارش‌ها حاکی از آمادگی مطلوب داشبورد مدیریتی و سامانه‌های الکترونیک برای گسترش پوشش طرح است.

افق روشن؛ راهکارهای عملیاتی برای موفقیت طرح

با وجود چالش‌های پیش‌رو، اجماع قابل توجهی میان دولت، مجلس و نهادهای مرتبط درباره ضرورت اجرای طرح پزشک خانواده شکل گرفته و آینده این برنامه ملی به میزان «تخصیص اعتبار پایدار» و «تداوم اصلاحات ساختاری» وابسته است و اگر اعتبار این برنامه به طور کامل تخصیص یابد، به گفته علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت، مشکلی در زمینه اجرای آن ایجاد نخواهد شد.

اجرای سراسری و موفق طرح پزشک خانواده می‌تواند تحولی عظیم در نظام سلامت ایران ایجاد کند، کیفیت خدمات را ارتقا دهد و در نهایت منجر به کشوری سالم‌تر با مردمی که از خدمات بهداشتی باکیفیت و عادلانه بهره‌مند هستند، شود.

علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی در گفت‌وگو با ایرنا تأکید کرد: پزشک خانواده تنها یک طرح نیست، بلکه فلسفه‌ای است که می‌تواند نظام سلامت را از درمان‌محوری به پیشگیری‌محوری سوق دهد، این دیدگاه، اهمیت استراتژیک طرح را در تحول بلندمدت نظام سلامت نشان می‌دهد.

نقش بیمه‌های پایه در موفقیت طرح پزشک خانواده انکارناپذیر است

سازمان‌های بیمه‌گر نیز باید همگام با وزارت بهداشت، سازوکارهای پرداخت و پوشش خدمات را به گونه‌ای طراحی کنند که هیچ شهروندی به دلیل مشکلات مالی از چرخه خدمات خارج نشود. تعریف بسته‌های خدمتی جامع و شفاف، همراه با تعهد به پوشش به موقع هزینه‌های خدمات پزشک خانواده، از ضروریات اجرای موفق طرح است.

تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد که کشورهای موفق در اجرای نظام پزشک خانواده، به تدریج و با اصلاحات پیوسته به نتیجه رسیده‌اند.

پیش از این نیز وزیر بهداشت درباره تجارب برخی کشورها از جمله ترکیه و انگلستان گفته بود که این طرح پیچیده و زمانبر است و در ترکیه حدود ۱۰ سال و در انگلستان نزدیک به ۲۰ سال طول کشیده تا نظام ارجاع به طور کامل اجرا شود. ما هم باید با صبر و برنامه‌ریزی دقیق این مسیر را طی کنیم. این نگاه واقع‌بینانه می‌تواند از انتظارات غیرواقعی برای اجرای فوری طرح بکاهد.

تحقق آرمان پزشک خانواده نیازمند عزم ملی و مشارکت تمامی نهادهای ذی‌ربط است. دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهور،در این زمینه تأکید کرده است که این طرح تنها یک برنامه وزارت بهداشت نیست، بلکه پروژه‌ای ملی است که تمامی دستگاه‌های اجرایی باید در اجرای آن مشارکت داشته باشند و این سطح از تعهد می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت طرح پزشک خانواده در رسیدن به اهداف والای خود باشد.