چه کتابی بخوانیم؟ نویسندگان و مترجمان شیرازی پاسخ می‌دهند ، به گزارش فاطمه مقدم – خبرنگار شهرمردم، در تقویم جهانی، ششم سپتامبر را «روز خواندن یک کتاب» نام‌گذاری کرده‌اند. نه به نیت بزرگداشت نویسنده یا ارزش‌گذاری یک اثر، بلکه بیشتر برای یادآوری عادت فراموش‌شده‌ی برداشتن کتاب، ورق‌زدن و خواندن، بی‌هیچ بهانه‌ای. در این روز، مردم در سراسر جهان به خواندن یک کتاب دعوت می‌شوند، خواه برای خود، خواه با صدای بلند برای دیگران؛ روزی برای تجلیل از لذت بی‌مانند خواندن.

به بهانه‌ی این روز جهانی (البته با یک روز تأخیر) سراغ ۱۲ چهرهی ادبی و فرهنگی شهرمان، شیراز رفتیم؛ شاعران، نویسندگان، مترجمان. از آنان خواستیم یک کتاب را برای مطالعه‌ی عموم پیشنهاد کنند؛ نه صرفاً یک اثر برجسته، بلکه کتابی که در زمانه‌ای خاص، برای خودشان معنا داشته، همچون جرقه‌ای در ذهن. از آن مهم‌تر، از این فرهنگ‌وران خواستیم بگویند چرا این کتاب را انتخاب کرده‌اند. پاسخ‌ها متنوع و صمیمی بودند؛ گاهی به‌یادآورِ سفر درونی معنوی و گاه روایتگر دوره‌ای توأم با بحران اجتماعی در متن جامعه‌ی ایران. هر کتاب پیشنهادی، یک داستان پشت خود داشت و هر داستان، نشان از رابطه‌ی زنده و بی‌واسطه‌ای با واژه‌ها بود.

این گزارش، بیشتر شبیه قدم‌زدن در میان قفسه‌هایی است که با سلیقه و تجربهی قدرتمند شخصی نویسندگان و مترجمان همشهری‌مان پر شده‌است. شاید این فهرست بتواند پاسخی باشد به آن خواسته‌ی پنهان همیشگی‌تان: داشتن لیستی از کتاب‌هایی که مطمئنید خوب‌اند و می‌توانند راه‌گشای مطالعهی ماه‌های آیندهی شما باشند.

*ابوتراب خسروی – سفرنامه‌ی حاج سیاح 

ابوتراب خسروی، نویسندهی رمان‌هایی چون رود راوی، ملکان عذاب و مجموعه‌داستان هاویه، دیوان سومنات و…

من خواندن کتاب «سفرنامهی حاج سیاح» اثر محمدعلی سیاح را که به اهتمام علی دهباشی گردآوری و تدوین شده و نشر سخن آن را چاپ کرده است، پیشنهاد می‌دهم. این کتاب با نگاهی به تاریخ اجتماعی، توصیف‌های تاریخی درباره ی پایان دوران قاجار و وضعیت جامعه‌ی ایرانی را به مخاطبان نشان می‌دهد.

میرزا محمدعلی محلاتی از سفرنامه‌نویسان دورهی قاجاریه است که در ۲۳سالگی، سفر هجده‌سالهی خود به دور دنیا (اقصی نقاط اروپا و آمریکای شمالی و همچنین کشورهای شرق، از جمله ژاپن و هندوستان) و سفرهای فراوانش در سراسر ایران را آغاز کرد و به همین دلیل به حاجی سیاح معروف شده است.

*سیروس نوذری – شاهنامه 

سیروس نوذری، شاعر مجموعه‌های منتشرشدهی «بنفش بنفش‌های جهان»، «با جان اشیا»، «بر ایوان چراغی نیست» و…

به گمان من، شاهنامه‌ی فردوسی مهم‌ترین متنی است که به زبان فارسی نوشته شده و هیچ متنی به عظمت و اهمیت شاهنامه‌ی فردوسی نمی‌رسد. شاهنامه، علاوه بر اینکه سند و هویت تاریخی ما ایرانیان است، وجوهی دارد که مجموعه‌ای از دانش‌ها و هنرهای زمانه را در خود متجلی کرده است. برای مثال، در شاهنامه تراژدی وجود دارد؛ موضوعی که در ابیات ما بی‌سابقه بوده و تا امروز نیز کمتر نمونه‌ای مشابه آن دیده شده است. پس از فردوسی، شاعری نتوانست تراژدی خلق کند.

همچنین از نظر زیباشناسی زبان، شاهنامه در اوج قرار دارد. فردوسی زبان فارسی را به اوج رساند و زمینه را برای ظهور شاعران مهم دیگر فراهم کرد تا از این سفره‌ی عظیم ادبی بهره‌مند شوند. کم‌ترین تأثیر شاهنامه این است که تا امروز، بعد از هزار و صد سال، در زندگی و روح ایرانی جاری است و فکر می‌کنم تا زمانی که ایران هست، شاهنامه نیز خواهد بود.

به گمان من، وظیفهی ملی، میهنی، فرهنگی و زیبایی‌شناختی هر ایرانی است که شاهنامه را حتماً بخواند.

*محمد کشاورز – تیراندازی طبق بخشنامه 

محمد کشاورز، نویسنده‌ی مجموعه‌داستان‌های روباه شنی، کلاهی که پس معرکه ماند، بلبل حلبی و…

من رمان «تیراندازی طبق بخشنامه» نوشته‌ی حسن بهرامی، منتشرشده توسط انتشارات نیماژ را به خوانندگان پیشنهاد می‌کنم. این رمان جذاب و خوش‌خوان درباره‌ی زندگی چند محیط‌بان در مناطق کهگیلویه و بویراحمد است. کتاب به شیوهی رمان نو نوشته شده و در زمینه‌ی شخصیت‌پردازی، ساخت فضا و معرفی فرهنگ منطقه‌ی بویراحمد کاری ارزشمند محسوب می‌شود.

*علی معصومی – انسان خردمند 

علی معصومی، مترجم پرکار آثار متعددی در معرفی نویسندگان مدرن و پست‌مدرن است و سی جلد کتاب ترجمه کرده است؛ از جمله آنچه با خود حمل می‌کردند، تیم اوبراین، پایان دوئل، خورخه لوئیس بورخس، درآمدی بر نقد ادبی از افلاطون تا بارت و…

خواندن انتقادی کتاب «انسان هوشمند» (انسان خردمند) از یووال نوح هراری را پیشنهاد می‌کنم، چرا که افق گسترده و تازه‌ای درباره‌ی فرگشت در پیش چشم ما می‌گشاید و فرصتی گران‌بها برای شهود و آینده‌نگری درباره‌ی شیوه‌ی زیستن و اندیشیدن فلسفی درباره‌ی آن فراهم می‌آورد.

*احمد اکبرپور – حافظ‌خوانی خصوصی 

احمد اکبرپور، نویسنده‌ای پرکار در حوزه‌ی کودکان و نوجوانان و نامزد جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن ۲۰۲۶، و نویسنده‌ی کتاب‌هایی چون قطار آن شب، غول و دوچرخه، من نوکر بابام نیستم و…

از میان کتاب‌هایی که در یک‌سال اخیر چاپ شده‌اند، رمان «حافظ‌خوانی خصوصی» را پیشنهاد می‌کنم. این رمان، نوشته‌ی علیرضا محمودی ایرانمهر است و توسط نشر چشمه منتشر شده است. این رمان را به این دلیل پیشنهاد می‌کنم که تا به حال ندیده بودم یک رمان بالای ۶۰۰ صفحه‌ای هم جذابیت داستانی داشته باشد و هم در جای‌جای آن از اشعار حافظ استفاده شود، بدون اینکه اشعار صرفاً زینت‌بخش باشند. در واقع، اشعار حافظ در این رمان با بافت داستان یکی شده‌اند و نویسنده توانسته است اشعار را چنان در قالب داستان جا بیندازد و به بافت داستان بتند که خواننده احساس نمی‌کند این دو، یعنی داستان و شعر، از دو دنیای جداگانه هستند.

این رمان در واقع آشتی شعر و داستان است، آن هم شعر شاعری چون حافظ که به هر حال خاص، ویژه و دیریاب است. علاوه بر آن، داستان جذابیت‌های عاشقانه و جنایی خود را حفظ کرده و با تعلیق مناسب پیش می‌رود. من این رمان را به همه‌ی دوستان پیشنهاد می‌کنم، مخصوصاً شیرازی‌های عزیز که در جوار این شاعر بزرگ زندگی می‌کنند.

*سحر حدیقه – گالری امیال بشری 

سحر حدیقه، مترجم آثاری چون سه‌گانه‌ی بنجامین هیولاکش اثر بری هاچیسون، میلتون کبیر، مرگ یک شاعر اثر ایرما کودرووا و…

مجموعه‌داستان «گالری امیال بشری» نوشته‌ی محسن فرجی و منتشرشده توسط نشر خزه، امسال به چاپ رسیده است. دلیل پیشنهاد این کتاب این است که داستان‌های این مجموعه می‌توانند در ژانر ادبیات اعترافی قرار بگیرند؛ البته نه به معنای خاطره‌گونه، بلکه به معنای داستان‌هایی در ژانر ادبیات اعترافی که در ادبیات داستانی ما بسیار کم دیده شده است. داستان‌های این مجموعه، هرچند برخی قوی‌تر و برخی نسبت به بقیه ضعیف‌تر هستند، اما به هر حال داستان‌پردازی در این سبک در ایران همچنان بدیع و تازه است.

*مهدی جعفری – مادام بواری 

مهدی جعفری، نویسنده‌ی رمان‌های هزارتوی تاریکی، سوار بر اسب مرده و پیاده‌روی در ته دنیا

معرفی فقط یک کتاب کاری‌ست دشوار و غیرمنصفانه. ولی از آن‌جا که بیشتر به‌عنوان رمان‌نویس شناخته می‌شوم و از آن‌جا که گمان می‌کنم هنوز هم رمان جذاب‌ترین و کامل‌ترین فرم نوشتاری است که بشر اختراع کرده، انتخابم را محدود می‌کنم به رمان. با این حال، انتخاب فقط یک رمان نیز اصلاً ساده و منصفانه نیست.

با این وجود، اگر به گذشته برگردیم و سرچشمه‌های رمان را دنبال کنیم، به «مادام بواری» می‌رسیم. این رمان، جدا از این‌که تراژدی انسان معمولی است، در ساختن فضا، دیدگاه و رویدادها چنان وسواس، دقت و خلاقیتی دارد که هنوز هم درخشان به نظر می‌رسد؛ چیزی که حتی پس از فلوبر، تا مدت‌ها از دید رمان‌نویسان مطرح قرن نوزدهم پنهان ماند (البته به‌جز هنری جیمز). با اندکی نارضایتی، انتخابم رمان «مادام بواری» اثر گوستاو فلوبر است.

*راد قنبری – جهان مکتوب 

راد قنبری، شاعر و برگزارکننده‌ی رویدادهای متعدد داستان‌خوانی در شیراز

کتاب «جهان مکتوب» اثر مارتین پوکنر، ترجمه‌ی علی منصور و منتشرشده توسط نشر بیدگل، یکی از کتاب‌هایی است که به‌شدت پیشنهاد می‌کنم همه آن را بخوانند. دلیل این پیشنهاد، اولاً شگفتی‌ای است که در مواجهه با آن داشتم و این‌که بسیار از کتاب آموختم. ویژگی برجسته‌ی این کتاب آن است که آقای مارتین پوکنر با واکاوی تاریخ چهار هزار ساله‌ی ادبیات، به معرفی ۱۶ کتاب پرداخته است که باعث به‌وجود آمدن فرهنگ و تاریخ شده‌اند؛ کتاب‌هایی که تاریخ‌ساز بوده‌اند و در ساخت تمدن نقش داشته‌اند، نه صرفاً محصول تمدن.

این کتاب در ۱۶ جستار از زاویه‌ای بسیار بدیع و شگفت‌انگیز به آثار مهمی چون گیل‌گمش و کتیبه‌ی آشوربانی‌پال تا تورات، مانیفست مارکس و هزار و یک شب ایرانی پرداخته است. پوکنر نشان داده چگونه یک کتاب می‌تواند در شکل‌گیری تاریخ، تمدن و فرهنگ تأثیرگذار باشد. جهان مکتوب بهترین کتابی است که اهمیت کتاب و نقش آن را در طول تاریخ به تصویر می‌کشد.

*سندی مومنی – لبه تیغ 

سندی مومنی، نویسنده و منتقد ادبی، نویسنده‌ی آثاری چون حاشیه امن، کولی با شکلات تلخ، بهمن ۶۵ و…

رمان «لبه تیغ» نوشته‌ی سامرست موام، داستان خود نویسنده را به‌عنوان راوی روایت می‌کند و دو سبک زندگی متفاوت را به تصویر می‌کشد: سبک زندگی الیوت تمپلتون، سراسر توجه به تجملات و زندگی مادی، و زندگی لری که سراسر سادگی و جستجوی معنای زندگی است. در این میان، لری تجربه‌ای از بیداری دارد؛ یعنی در بزنگاه و نقطه‌ی عطف داستان، شخصیت دچار تحول بنیادین می‌شود.

لری در جنگی شرکت می‌کند و همرزم دوست‌داشتنی‌اش به‌خاطر او کشته می‌شود. پس از آن، او تمام زندگی شکوهمند خود را کنار می‌گذارد و حتی به بهای از دست دادن عشقش، که حاضر به زندگی کولی‌وار با او نمی‌شود، دست به تجربه‌اندوزی می‌زند. این رمان دو نقطهی عطف اصلی دارد که تفاوت سبک زندگی لری و الیوت را به‌شکلی جذاب نمایش می‌دهد. صحنه‌ی پایانی زندگی الیوت، با دغدغهی تدفین باشکوه، در مقابل زندگی متفکرانه‌ی لری قرار می‌گیرد که کتابی را با هزینه‌ی شخصی منتشر کرده و برای پرسشگران واقعی نوشته است. این رمان به زیبایی به پرسش «معنای زندگی چیست؟» می‌پردازد.

*بابک طیبی – شوایک 

بابک طیبی، نویسنده‌ی رمان‌های پایی از این دست تماشای و از پله صدای دف می‌آید

رمان «شوایک» نوشته‌ی یاروسلاو هاشک، نویسنده‌ی چک‌تبار، با ترجمه‌ی درخشان کمال ظاهری، اثری کامل و دقیق است. نسخه‌ی ناقص این کتاب پیش‌تر به‌وسیله‌ی ایرج پزشک‌زاد ترجمه شده بود، اما ترجمه‌ی ظاهری، کامل و خیره‌کننده است.

در این رمان، طنزهای عمیق و روایت‌های کوچه و خیابان مردم چک به‌شدت برجسته‌اند. ماجراهایی مانند بازداشت صاحب قهوه‌خانه به‌خاطر فضولات مگسی بر عکس امپراتور، یا تغییر نقشهی عملیاتی جنگ به‌سبب مدفوع یک گربه، بیانگر همان طنز تلخ و گزنده‌اند. شوایک نقدی گزنده به جنگ و جنگ‌افروزان است، اما نه با خشونت که با پنبهی نرم طنز.

*ارمغان ناصری‌نژاد – ایرانی‌تر 

ارمغان ناصری‌نژاد، مترجم آثاری چون ورونیک و بابابزرگ نارگیل اثر پابل شوتخ و مجموعه‌داستان‌های تصویری اسپلت اثر راب اس. کاتن

رمان «ایرانی‌تر» اثر نهال تجدد نوعی خودزندگی‌نامه‌ی منحصر‌به‌فرد است. با این کتاب می‌توان جان تازه کرد و از لابه‌لای لحن دل‌انگیز نویسنده و روایت هزارویک‌شب‌گونه‌اش، شهدی شیرین به کام تلخ چشاند. این کتاب توسط نشر چشمه منتشر شده و نسخه‌ی الکترونیکی و صوتی آن با صدای نویسنده در اپلیکیشن کتابراه در دسترس است.

*کیوان نریمانی – سه‌گانه‌ی نیاکان ما 

کیوان نریمانی، شاعر و مترجم آثاری چون سفر پرسش اثر پابلو نرودا، شاعر مجموعه‌هایی چون وقت قرص‌های بیداری است نرسیده است و مترو جای خوبی برای رقص و خواب نبود.

ایتالو کالوینو (۱۹۲۳–۱۹۸۵) یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان ایتالیایی سدهی بیستم است. نوشته‌های او چند ویژگی مهم دارند:

۱. آمیزش شگفت‌انگیز افسانه‌پردازی، قصه‌گویی، خیال‌پردازی و فلسفه؛ آثاری که همواره بازتاب‌دهنده‌ی پرسش‌های بنیادین هستی‌شناسانه‌اند.

۲. واژگویی، فاصله‌گذاری و طنز سنجش‌گرایانه، حتی در مواجهه با عمیق‌ترین چالش‌های انسانی.

۳. بازی با ساختار داستان و پیوند ادبیات با ریاضیات و نشانه‌شناسی، به‌ویژه در آثار متأخرش.

۴. زبانی روشن و ایجاز که به «سبکی سبک» معروف است.

کالوینو از دل سنت رمان ایتالیایی و تجربه‌ی جنگ جهانی دوم بیرون آمد و به پیشگام پسانوگرایی ادبی و فراداستان بدل شد. آثارش هم داستان‌اند، هم فلسفه، هم بازی ذهنی و هم افسانه برای کودک درون ما.

پیشنهاد من، سه‌گانه‌ی نیاکان ما (۱۹۵۲–۱۹۵۹) است که شامل قصه‌پردازی‌های شگفت‌انگیز و استعاره‌های فلسفی درباره ی هستی چندپاره (ویکونت)، آزادی فردی (بارون) و پوچی (شوالیه)، با زبانی روشن و قصه‌گوست.

و در آخر می‌توان گفت که کالوینو، کاونده و سنجش‌گر هستاییِ انسان مدرن، با زبان و راهِ واژافسایی، اسطوره، افسانه و خیال است.

پس پیشنهاد شد:

۱. ویکونتِ دو نیم‌شده یا شقّه‌شده (۱۹۵۲)؛

۲. بارونِ درخت‌نشین (۱۹۵۷)؛

۳. شوالیه‌ی ناموجود یا ناهستنده(1959)؛

پس از آن، می‌توان در ادامه شهرهای نامرئی (۱۹۷۲)، سپس اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری (۱۹۷۹) را خواند و یا دژ سرنوشت‌های متقاطع یا از هم‌گذر را و در آخر هم شش یادداشت برای هزارهی بعدی (۱۹۸۸) که پس از مرگ نویسنده چاپ و منتشر شد.